μεγάλες στιγμές του ιμπεριαλισμού: η ανταρσία της μαύρης θάλασσας

(το θωρακισμένο καταδρομικό Waldeck-Rousseau)

το π.γ. της κ.ε. του πλοκ πιστό στις αντιιμπεριαλιστικές του αρχές (= πιστό στο κλίκ=πέητ) αποφασίζει με κοοπτάτσια την επιβολή μιας νέας μόνιμης στήλης που θα αναρτάται κάθε τετάρτη με τίτλο "μεγάλες στιγμές του ιμπεριαλισμού," στην οποία θα σχολιάζονται παλιά ή νέα λόγια και έργα των διαφόρων κηνσόρων του ιμπεριαλισμού.

ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος αποτέλεσε ένα από τα πιο σημαντικά ιστορικά γεγονότα όχι μόνο για την ανθρωπότητα αλλά και για την διαμόρφωση του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος. η πολιτική και οργανωτική ρήξη μεταξύ της υποταγμένης στο κεφάλαιο, στον μιλιταρισμό και στον ιμπεριαλισμό σοσιαλδημοκρατίας και των διεθνιστικών, αντιπολεμικών, αντικαπιταλιστικών και αντιιμπεριαλιστικών τάσεων των κομμουνιστών και αναρχικών, οδήγησε τόσο στην θεωρητική εξέλιξη του μαρξισμού (ο Λένιν έγραψε τον Ιμπεριαλισμό, Ανώτατο Στάδιο του Καπιταλισμού το 1916) όσο και στις επαναστάσεις που άλλαξαν την ιστορία της ανθρωπότητας: την Οκτωβριανή Επανάσταση και την Γερμανική Επανάσταση, οι οποίες εν πολλοίς πυροδοτήθηκαν από εξεγέρσεις στρατιωτών ενάντια στην συνέχιση του πολέμου και την σφαγή των εργατών.

η διεθνιστική πτυχή της Οκτωβριανής Επανάστασης, δηλαδή το κάλεσμα να στρέψουν οι στρατιώτες-εργάτες τα όπλα τους ενάντια στους κυβερνώντες και στα αφεντικά τους δεν οδήγησε μόνο σε επαναστάσεις και σε θεωρητικά ρεύματα. οδήγησε και στην έμπρακτη αλληλλεγγύη των στρατιωτών της ιμπεριαλιστικής γαλλίας, η οποία μαζί με όλο τον υπόλοιπο βόθρο του ιμπεριαλισμού (ηπα, γερμανία, ηνωμένο βασίλειο, ιαπωνία, ιταλία και τα πιστά σκυλιά τους όπως την ελλάδα, την τσεχοσλοβακία, την σερβία, την ρουμανία, κλπ) επιτέθηκαν στην επαναστατημένη Σοβιετική Ρωσία για να αρπάξουν όσα κομμάτια της κατεστραμμένης ρώσικης αυτοκρατορίας μπορούσαν να πάρουν. έτσι λοιπόν, πριν 105 χρόνια, τον Απρίλιο του 1919, οι ναύτες γαλλικών πολεμικών πλοίων στασίασαν εναντίον των διοικητών τους αρνούμενοι να καταστείλουν την εργατική επανάσταση. η δράση τους έμεινε γνωστή ως η Ανταρσία της Μαύρης Θάλασσας.

εκμεταλλευόμενη την ανακωχή του Μούδρου (Οκτώβριος 1918) μεταξύ της αντάντ και της οθωμανικής αυτοκρατορίας, η γαλλία αποφάσισε να εκμεταλλευτεί την κατάσταση και πέρασε από τα Δαρδανέλλια με σκοπό να καταλάβει πρώην τσαρικά εδάφη στην Μαύρη Θάλασσα, με την βοήθεια ελλήνων και πολωνών, και κατέλαβε την Οδησσό, την Σεβαστούπολη και την Χερσώνα. η πρώτη ανταρσία γάλλων στρατιωτών, σύμφωνα με το άρθρο "During the Black Sea Mutiny, French Sailors Rejected France’s War on Soviet Russia" του γνωστού ρεφορμιστικού/φιλοδημοκρατικού Jacobin, δεν συνδεόταν με την Μαύρη Θάλασσα και πραγματοποιήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 1918, όταν στρατιώτες του 21ου αποικιακού τάγματος πεζικού που στάθμευαν στο Αρχάγγελσκ (βορειοδυτική Ρωσία) αρνήθηκαν να πολεμήσουν τους σοβιετικούς, τη στιγμή που γάλλοι και άγγλοι, εκμεταλλευόμενοι την συνθήκη Μπρεστ-Λιτόφσκ είχαν περάσει μέσω φινλανδίας και είχαν καταλάβει ρώσικα εδάφη στην βορειοδυτική Ρωσία και στήριζαν τους λευκούς αντεπαναστάτες).

τον Ιανουάριο του 1919, ρουμάνοι μαζί με τάγματα πεζικού της γαλλίας κατέλαβαν την ανατολική όχθη του Δνείστερου. σύμφωνα με το άρθρο "The Black Sea Revolt" του (τροτσκιστικού) αγγλικού περιοδικού Revolutionary History, οι πρώτοι στασιαστές ήταν 467 φαντάροι του 58ου τάγμα πεζικού στην Τιρασπόλ (σήμερα αποτελεί πρωτεύουσα του αμφισβητούμενου κράτος της υπερδνειστερίας, όμως είναι αναγνωρισμένη διεθνώς ως έδαφος της μολδαβίας), καθώς σε αυτό υπηρετούσαν μέλη επαναστατικής επιτροπής της νεολαίας του γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος. η ανταρσία τους πραγματοποιήθηκε τον Φεβρουάριο του 1919, αρνούμενοι να περάσουν τον Δνείστερο για να καταλάβουν την Βεσσαραβία και να πολεμήσουν ενάντια στην Ρωσία, και στάλθηκαν για παραδειγματισμό στο Μαρόκο, που τότε ήταν αποικία της γαλλίας, αφού πρώτα φυλακίστηκαν στην μολδαβική πόλη Μπεντέρ.

η πράξη τους ακολουθήθηκε τον Μάρτιο από το 176ο  που βρισκόταν στην Χερσώνα και είχε έρθει σε επαφή με επιτροπές των μπολσεβίκων που προπαγάνδιζαν την συναδέλφωση των γάλλων στρατιωτών και των ρώσων εργατών. αν και ως τροτσκιστικό το άρθρο σίγουρα είναι υπερβολικό όσον αφορά στην επαναστατική λογοκοπία και την ρομαντικοποίηση των εργατών, ας ακολουθήσουμε το ιστορικό αφήγημα. σύμφωνα με το περιοδικό, η γαλλική διοίκηση φοβήθηκε την συσπείρωση γάλλων φαντάρων και μπολσεβίκων και εκκένωσε στις αρχές Απριλίου την Οδησσό και την Σεβαστούπολη. στην πραγματικότητα, βέβαια, η υποχώρηση πραγματοποιήθηκε λόγω της επέλασης των μπολσεβίκων.

αυτό, ωστόσο, έδωσε την ευκαιρία στους γάλλους φαντάρους να οργανώσουν τις ανταρσίες τους, οι πρώτες εκ των οποίων πραγματοποιήθηκαν στις αρχές Απριλίου από λόχους μηχανικού και πυροβολικού στην Οδησσό, την στιγμή που το πρωτοπόρο 21ο τάγμα του Αρχαγγέλσκ πραγματοποίησε ξανά εξέγερση. η κύρια ανταρσία πραγματοποιήθηκε στο θωρηκτό France στις 17 Απριλίου 1919, υπό την καθοδήγηση του μηχανικού André Marty (μετέπειτα στελέχους του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος και της Κομιντέρν) που υπηρετούσε στο θωρηκτό Jean Bart, όταν οι ναύτες διατάχθηκαν να μπλοκάρουν την έφοδο των μπολσεβίκων στην Σεβαστούπολη και αρνήθηκαν. μάλιστα, πέρα από την απαίτηση τους να επιστρέψουν στην Τουλόν, απ' όπου είχαν μπαρκάρει, ζητούσαν την εκτέλεση του αντιναύαρχου amet.

στις 20 Απριλίου (Κυριακή του πάσχα), οι ναύτες των France και Jean Bart ύψωσαν την κόκκινη σημαία αντί για την γαλλική και τραγούδησαν την Διεθνή, και στην συνέχεια διαδήλωσαν στην Σεβαστούπολη μαζί με ντόπιους εργάτες. είχαν πάρει άδεια από τον amet, ο οποίος όμως είχε σχεδιάσει ενέδρα εναντίον των στασιαστών και των μπολσεβίκων, και έδωσε διαταγή σε έλληνες να ανοίξουν πυρ κατά των διαδηλωτών. τραυματίστηκαν και σκοτώθηκαν τόσο ναύτες όσο και ουκρανοί διαδηλωτές. τα νέα της σφαγής έφτασαν και στα υπόλοιπα θωρηκτά του στόλου, Justice, Vergniaud, και Mirabeau, και η ανταρσία γενικεύτηκε. υπό τον φόβο της κατάληψης των πλοίων από τους μπολσεβίκους, ο διοικητής του στόλου διέταξε στις 22 Απριλίου την αποχώρηση τους από την Μαύρη Θάλασσα και κατευθύνθηκαν προς την Μεσόγειο. την Πρωτομαγιά του 1919 οι στασιαστές ναύτες συνελήφθησαν στο τυνησιακό λιμάνι Μπιζέρτε.

όμως η ανταρσία συνεχίστηκε και στο θωρακισμένο καταδρομικό Waldeck-Rousseau. το πλοίο ξεκίνησε από την Τουλόν και αφού πήγε στην Βηρυτό, πέρασε στην Μαύρη Θάλασσα, μετέφερε στρατιώτες στον Δνείστερο και στην συνέχεια στάθμευσε στις 19 Απριλίου στην Οδησσό, η οποία είχε καταληφθεί από τους μπολσεβίκους. στις 23 Απριλίου, μαθεύτηκε ότι ο André Marty ήταν κρατούμενος πάνω στο πλοίο. οι ναύτες απαίτησαν την απελευθέρωση του Marty και την επιστροφή του πλοίου στην γαλλία, δηλώνοντας ότι αρνούνται να πολεμήσουν για το κεφάλαιο και απειλώντας ότι θα δώσουν το πλοίο στους μπολσεβίκους. με την εξέγερση να εξαπλώνεται και στα τορπιλοβόλα Mameluk and Fauconneau, στο ανεφοδιαστικό Suippe και στο καταδρομικό Bruix, ο διοικητής έδωσε εντολή πλεύσης για την Ιστανμπούλ στις 28 Απριλίου. στην συνέχεια ο στρατός κατάφερε να επανακαταλάβει την διοίκηση του πλοίου και να καταστείλει την ανταρσία, λόγω έλλειψης επαρκούς οπλισμού από την μεριά των στασιαστών.

σύμφωνα με το Revolutionary History, η απειλή της παράδοσης του Waldeck-Rousseau στους μπολσεβίκους ήταν μια μορφή εκβιασμού από μεριάς των ναυτών ώστε να αποστρατευτούν και να γυρίσουν στην γαλλία. σίγουρα ήταν και αποτέλεσμα των άθλιων συνθηκών φαγητού και διαβίωσης πάνω στα πλοία. ωστόσο, σύμφωνα με το περιοδικό, στο αντιτορπιλικό Protet υπήρχε μια ομάδα μπλανκιστών. το πλοίο είχε αράξει στο Γκαλάτσι, ρουμάνικο λιμάνι στον Δούναβη. οι συνωμότες ναύτες βρίσκονταν σε επαφή με τον Marty και είχαν φτιάξει μια ομάδα κρούσης, που σε συνεννόηση με μέλη του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ρουμανίας είχαν στόχο να καταλάβουν το καράβι. όμως η διοίκηση του καραβιού πήρε είδηση την συνωμοσία και αφού συνέλαβε τον Marty (που φυλακίστηκε στο Waldeck-Rousseau, πρόλαβε την εξέγερση πριν συμβεί. σύμφωνα με το Jacobin, η τελευταία ναυτική ανταρσία στο γαλλικό ναυτικό έλαβε χώρα μεταξύ 1 και 10 Μαίου στο λιμάνι Κερτς της Κριμαίας. μετά από την ταπείνωση που υπέστησαν οι γάλλοι στην Μαύρη Θάλασσα από τον συνδυασμό της καταιγιστικής επέλασης των μπολσεβίκων και των διεθνιστικών προλεταριακών ανταρσιών των γάλλων ναυτών, στις 30 Απριλίου 1919 αναγκάστηκαν να υπογράψουν ανακωχή με τους μπολσεβίκους.

και τα δύο άρθρα συνεχίζουν με την εξιστόρηση ανταρσιών γάλλων ναυτών και στην Μεσόγειο, αλλά αυτό δεν αφορά το θέμα του παρόντος ποστ. οι γάλλοι επαναστάτες στασιαστές πέρασαν στρατοδικεία και καταδικάστηκαν σε 20 χρόνια καταναγκαστικής εργασίας στις αποικίες. οι ποινές τους όμως γρήγορα κατέπεσαν. ο André Marty, βασικός υποκινητής της ανταρσίας στο France και στο Waldeck-Rousseau έγινε μέλος του Γαλλικού ΚΚ, βουλευτής και στέλεχος της Κομιντέρν και πολιτικός επίτροπος των γαλλικών τμημάτων των Διεθνών Ταξιαρχιών στην Ισπανία. ο Charles Tillon, οργανωτής αντίστοιχης ανταρσίας στο ελαφρύ καταδρομικό Guichen, το οποίο μετέφερε γάλλους στρατιώτες στην Κριμαία, έγινε επίσης στέλεχος του ΓΚΚ και υπουργός στις μεταναζιστικές κυβερνήσεις στις οποίες συμμετείχε το ΚΚ. οι οργανωτές των ανταρσιών έγιναν επίτιμοι πρόεδροι του Συνεδρίου της Τουρ του 1920, στο οποίο η πλειοψηφία των γάλλων σοσιαλιστών αποφάσισε την ίδρυση του Κομμουνιστικού Κόμματος και την είσοδο του στην Κομιντέρν. η γενιά του Μάη του 196 συνέχισε να τους επικροτεί, παρότι την δεκαετία του 1950 εκδιώχθηκαν από το κόμμα.

οι ανταρσίες των γάλλων προλετάριων ναυτών στην Μαύρη Θάλασσα δεν ήταν προφανώς ο κύριος λόγος της ήττας της ιμπεριαλιστικής επέμβασης στην Σοβιετική Ένωση. οι μπολσεβίκοι - ειδικά στα παράλια της Ουκρανίας και της Κριμαίας - είχαν τεράστια αποδοχή από τον ντόπιο πληθυσμό, ο οποίος ένιωθε απέχθεια τόσο για την ξένη εισβολή όσο και για τις δυνάμεις του καθάρματος ντενίκιν και των υπόλοιπων λευκών. αυτό αποδεικνύεται από την ταχύτατη επέλαση των μπολσεβίκων προς το νότο. όμως, οι διεθνιστικές ναυτικές ανταρσίες των γάλλων αγωνιστών, σε συνδυασμό με την μπαχαλοκατάσταση που επικρατούσε στα αρχηγεία των εισβολέων, επιτάχυνε την πανικόβλητη υποχώρηση των γάλλων, των ρουμάνων, των ελλήνων, των πολωνών και των τσεχοσλοβάκων που δεν είχαν καμία ελπίδα να κρατήσουν τα μεγάλα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας. το γεγονός ότι οι καταδίκες των στασιαστών αγωνιστών μέσα σε λίγα χρόνια ακυρώθηκαν δείχνει την δύναμη της ανυποχώρητης αντίστασης στο κεφάλαιο και στον ιμπεριαλισμό.